مواضع ایرانیان در مقابل فعالیت‌های آموزشی میسیونرهای آمریکایی (از دوره محمدشاه تا انقلاب مشروطه)

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تخصصی تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشگاه پیام نور ، تهران، ایران .

2 استاد گروه تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران،ایران

چکیده

نگاه ایرانیان به میسیون آمریکایی که از اواسطه دهه چهل سده‌ی نوزدهم میلادی فعالیتهای خود را در ارومیه آغاز کرد، تا پیروزی انقلاب مشروطه فراز و فرودهای زیادی را پشت‌سر گذاشت. این مبلغان در حوزه‌های مختلف فرهنگی، آموزشی و پزشکی تاثیراتی در جامعه ایران به‌جای گذاشتند اما علی‌رغم اقدامات مفید و موثرشان با چالش‌ها و مخالفت‌ها گوناگونی روبه رو شدند. پرسش‌های پژوهش حاضر این است که چه گروه‌هایی و به چه نحوی به اقدامات فرهنگی میسیونرهای آمریکایی واکنش نشان دادند؟ و آیا این واکنش‌ها مانع فعالیت میسیونرها شد؟ مقاله به‌روش توصیفی تحلیلی و با تکیه‌بر مطبوعات و اسناد منتشر نشده نشان‌می‌دهد برخورد حکمرانان قاجاریه با میسیونرهای آمریکایی در ایران تابع متغیرهای گوناگون مذهبی، سیاسی و اجتماعی بوده‌است. از طرف دیگر نیروهای مذهبی در مقابل ورود اندیشه‌های نوین و به‌طور کلی جریان‌های تازه مقاومت می‌کردند و این ایستادگی‌ها حتی منجر به قتل میسیونرهای آمریکایی هم شد، اما علی‌رغم تمام این چالش‌ها و مخالفت‌ها، مطبوعات و ترقی‌خواهان این دوره به‌دلیل آگاهی از نظام پیشرفته آموزشی آمریکا یکصدا به حمایت از فعالیت‌های میسیونرهای این کشور پرداختند و با ارائه گزارش‌ها و مقالات متعدد، مردم و مقامات دولتی را متقاعد کردند که باید از آموزش‌ها نوین آمریکا تأثیر پذیرفت و اجازه ورود فرزندان مسلمان به مدارس میسیونری آمریکایی داده شود در نتیجه این مدارس با موانع کمتری روبه رو شدند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


الف: کتب و مقالات
آدمیت، فریدون (1348). امیرکبیر و ایران، تهران: خوارزمی.
اقبال آشتیانی، عباس (1323). نخستین رابطه سیاسی بین ایران و آمریکا و مختصری از احوال میرزا سعید خان وزیر خارجه، مجله یادگار، سال اول، شماره ششم.
ام. رینگر، مونیکا (1381). آموزش، دین، گفتمان اصلاح فرهنگی در دوران قاجار، ترجمه مهدی حقیقت‌خواه، تهران: ققنوس.
ایرانیان از نگاه آمریکاییان. ایران عهد قاجاردر روزنامه‌های‌آمریکا (1397). ترجمه علیرضا ساعتچیان، تهران: پارسه.
بزرگ امید، ابوالحسن (1363)، از ماست که بر ماست، تهران: انتشارات دنیای کودک.
بهنام، جمشید (1375). ایرانیان و اندیشه تجدد، تهران: فرزان.
پولاک، یاکوب ادوارد (1368)، ایران و ایرانیان، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: انتشارات خوارزمی.
تمدن، محمد (1350)، اوضاع ایران در جنگ‌جهانی اول یا تاریخ رضائیه، ارومیه: موسسه مطبوعاتی تمدن.
حاج سیاح (1359). خاطرات حاج سیاح یا دوره خوف و وحشت، به‌کوشش حاج سیاح و تصحیح سیف الله گلکار، تهران: چاپخانه سپهر.
خاطرات تاج‌السلطنه (1361). به‌کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، تهران: نشر تاریخ ایران.
خسروزاده، سیروان (1397). راه بی‌سرانجام، نگاهی به سرگذشت آشوریان در جنگ‌جهانی اول، تهران: شیرازة کتاب ما.
الدر، جان (1333). تاریخ میسیون آمریکایی در ایران، ترجمه سهیل آذری، تهران: نورجهان.
دلریش، بشری (1375). زن در دوره قاجار، تهران: دفتر مطالعات دینی هنر.
رامتین، حسین (1341). آمریکایی‌ها در ایران، تهران: بی‌نا.
رنه‌دالمانی، هانری (1335)، سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمه فره وشی، تهران: چاپ تهران.
س. ج. و. بنجامین، س. ج. و (1363). ایران و ایرانیان عصر ناصرالدین‌شاه، مترجم حسین کردبچه، تهران: جاویدان.
سعدونیان، سیروس (1368)، آمار دارالخلافه تهران، تهران: نشر تاریخ ایران.
علی‌صوفی، علیرضا (1378)، نقش سیاست موازنه و نیروی سوم در تاریخ ایران، تهران: پیام نور.
کاویانپور، احمد (1378)، تاریخ ارومیه، بی جا: انتشارات آذر کهن.
گرترودبل، (1363)، تصویرهایی از ایران، مترجم بزرگمهر ریاحی، تهران: خوارزمی.
محبوبی اردکانی، حسین(1354)، تاریخ موسسات تمدنی جدید در ایران،ج 1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ملایی‌توانی، علیرضا (1399)، تکاپو برای آزادی (روایتی دیگر از انقلاب مشروطه ایران)، تهران: پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی.
ملک‌زاده، مهدی (1363). تاریخ انقلاب مشروطیت،ج 1،2،3 ،تهران: علمی.
موجانی، سید علی (1375)، گزیده اسناد روابط ایران و آمریکا(1851-1925 م)، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی.
ناطق، هما (1368). ایران در راه یابی فرهنگی(1834-1848)، پاریس: خاوران.
ناطق، هما (1380). کارنامه فرهنگی فرنگی در ایران(1921-1837)، تهران: معاصر پژوهان.
نظام‌مافی، عزت‌السلطنه (1391). حکایت یک زن (در زیر و بم روزگار)، به‌کوشش منصوره اتحادیه، بهمن فرمان، تهران: نشر تاریخ ایران.
یسلسون، آبراهام (1368). تاریخ روابط سیاسی ایران و آمریکا، ترجمه محمد باقر آرام، تهران: امیرکبیر.
 
ب: نشریات
روزنامه اختر (1306 ق)، شماره 8، ص 4351 .
 (1311 ق)، شماره 16، ص 6137.
 (1313 ق)، شماره 2، ص 7.
روزنامه تربیت (1322 ق)، شماره 353، ص 1735.
روزنامه ثریا (1317 ق)، شماره 42، صص 15، 14.
روزنامه حبل المتین (1317 ق)، شماره 12، ص 138.
 (1319)، شماره 20، ص 13، 7.
روزنامه مظفری (1319 ق)، شماره 2، ص 31.
روزنامه ناصری (1316 ق)، شماره 7، ص 7.
روزنامه وقایع‌اتفاقیه (1273 ق)، شماره 312، ص 2036.
 
ج. اسناد تاریخی
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، سند شماره، 8103/295.
، 15977/297
اداره اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه (استادوخ)، 1269 ق، کارتن 7، پوشه 26.
، 1306 ق، کارتن 20، پوشه 3.
، 1321 ق، کارتن 11، پوشه 5.
، 1323 ق، کارتن 4، پوشه 15.
، 1324 ق، کارتن 27، پوشه 6.
، 1325 ق، کارتن 23، پوشه 1.
، 1325 ق، کارتن 4، پوشه 18.
، 1325 ق، کارتن 24، پوشه 12.
، 1328 ق، کارتن 26، پوشه 11.
 
 
References
Arianne Ishay,, Settling Into Diaspora: A History of Urmia Assyrians in the United States, Journal of Assyrian Academic Studies, Vol. 20, no. 1, 2006
Adam H. Becker, Revival and Awaaking American Evangelical missionaries in Iran and origins of Assyrian Nationalism, the university of Chicago press Chicago and Londan: 2015.
Perkins, Justin. Historical Sketch of the mission to the nestorians. Boston: American Board of Commissioners for Foreign MISSIONS, 1866.