تعامل و تقابلِ شهرنشینان، کوه‌نشینان و صحراگردان در قزوین دوره سلجوقی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی ، دانشگاه بین المللی امام خمینی. قزوین. ایران.

2 استادیار گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی. قزوین. ایران.

چکیده

در طول تاریخ، قزوین و نواحی اطراف آن به سبب برخورداری از شرایط سه‌گانه جغرافیایی اقلیمی (کوهستان، شهر و دشت) و به‌واسطه استقرار در شاه‌راه شرق غرب و شمال جنوب ایران و محل تلاقی راه‌های ارتباطی همواره مورد هدف مهاجرت و آمد و شد گروه‌های مختلف اجتماعی اقتصادی بوده‌است. در سده‌های چهارم و پنجم، تحولات تاریخی سرزمین‌های شرق خلافت اسلامی بر بستر این موقعیت جغرافیایی اقلیمی، سبب شد علاوه بر کوه‌نشینان و شهرنشینان این منطقه، شاهد حضور صحراگردان ترک نیز باشد. این مساله به‌تدریج، تغییرات قابل‌توجهی در وضعیت عمومی قزوین ایجاد کرد. بنابراین قزوین عصر سلجوقی از نظر سیاسی و اجتماعی اقتصادی شاهد تعامل و تقابل سه گروه بود: شهرنشینان، کوه نشینان و صحراگردان. با این وصف در مقاله پیش‌رو تلاش بر آن است تا ضمن بررسی این تعامل و تقابل، به این پرسش اصلی پاسخ داده شود که مناسبات این سه گروه با یکدیگر چگونه بود و چه تأثیری بر فضای عمومی شهر داشت. یافته‌های پژوهش نشان‌می‌دهد مناسبات کوه‌نشینان با شهرنشینان و صحراگردان بیشتر تقابلی و مناسبات مردم شهرنشین و صحراگردان بیشتر تعاملی بوده‌است و این تعامل‌ها و تقابل‌ها هر کدام پیامدهای مثبت و منفی قابل‌توجه‌ای برای شهر به‌همراه داشت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن اثیر، عزالدین (1371)، تاریخ کامل، برگردان حمید رضا آژیر، ج 10 و 13 تهران، اساطیر.
ابن خردادبه، (1370)، المسالک الممالک، ترجمه سعید خاکرند، تهران: انتشارات میراث ملل
ابن رسته، احمد ابن عمرو، (1365)، الاعلاق النفیسه، ترجمه حسین قره چانلو، تهران: امیر کبیر
اشپولر، برتولد، (1380)، تاریخ مغول در ایران، ترجمه محمود میرآفتاب، تهران: علمی و فرهنگی
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم، (1340)، مسالک الممالک، ترجمه ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
بارتولد، (1308)، جغرافیای تاریخی ایران، ترجمه حمزه سرداور، تهران: چاپ اتحادیه
باسورث، ادموند کلیفورد (1381)، تاریخ غزنویان، ترجمه حسن انوشه، تهران، امیر کبیر.
بنداری، اصفهانی فتح بن علی (1356)، تاریخ سلسله سلجوقی، ترجمه محمد حسین جلیلی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
بویل، جی. آ و دیگران، (1381)، تاریخ ایران کیمبریج (از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان)، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر
پیگولوسکیا، نینا ویکتوروونا، (1353)، تاریخ ایران از دوران باستان تا پایان سده هجدهم میلادی، ترجمه کریم کشاورز، تهران: پیام
جوینی، علاء الدین عطاملک (1385)، تاریخ جهانگشا جوینی، مصحح: محمد قزوینی، تهران، دنیای کتاب.
حسینی، صدرالدین ابوالحسن علی (1380)، زبدة التواریخ اخبارالامراء و الملوک السلجوقیه، مترجم رضا علی روح الهی، مصحح محمد نورالدین، تهران، انتشارات ایل شاهسون بغدادی.
رازی قزوینی، عبدالجلیل (1358)، النقض، به تصحیح جلال الدین محدث، تهران، چاپخانه زر.
رافعی، عبدالکریم بن محمد (1987)، التدوین فی اخبار قزوین، محقق: عزیز الله العطاردی، الناشر: دار الکتب العلمیه – بیروت.
راوندی، محمد بن علی (1364)، راحة الصدور و آیة السرور، مصحح: محمد اقبال و مجتبی مینوی، تهران، امیر کبیر.
فروزانی، سیدابوالقاسم، (1394)، سلجوقیان از آغاز تا انجام، تهران: سمت
قزوینی، رضی الدین محمد بن حسن، (1397 ق)، ضیافة الاخوان و هدیة الخلان، مصحح: احمد حسینی مشکوری، قم: مجمع الذخایر الاسلامیه
مستوفی، حمدالله (1364)، تاریخ گزیده، ترجمه عبدالحسین نوائی، تهران، امیر کبیر.
مسعودی، علی ابن الحسین، (1382)، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی 
ناصر خسرو (بی تا)، سفرنامه، تهران، انتشارات کتابفروشی محمودی.
نیشابوری، ظهرالدین (1332)، سلجوقنامه، تهران، خاور.
هرتسیگ، ادموند و استوارت، سارا، (1394)، سلجوقیان، ترجمه کاظم فیروزمند، تهران: نشر مرکز
همدانی، رشیدالدین فضل‌الله، (1387)، اسماعیلیان، مصحح محمد روشن، تهران، میراث مکتوب.
.................................................... (1386)، تاریخ آل سلجوق، ترجمه محمد روشن، تهران، میراث مکتوب.
یعقوبی، ابن واضح احمد بن ابی یعقوب (2536)، البلدان، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.