نقش سازمان پرورش افکار در نهادینه سازی ایدئولوژی ملی گرایی درعصر پهلوی اول

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تاریخ از گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی.دانشگاه شیراز. شیراز. ایران

2 دانشیار گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی.دانشگاه شیراز. شیراز ایران

چکیده

در سال‌ های پایانی حکومت ایلاتی قاجاریه، برخی منورالفکران (روشن فکران) متاثر از غرب، به تدریج زمینه‌ی ترویج افکار ملی‌گرایانه را در ایران فراهم آوردند. با سقوط قاجاریه و تسلط پهلوی، مراکز و سازمان‌های فرهنگی، برای نهادینه ‌سازی ایدئولوژی ملی‌گرایانه تلاش زیادی داشتند. سازمان پرورش افکار (1317) آخرین مرکز تبلیغی –فرهنگی پهلوی بود که به یاری کمیسیون ‌های شش ‌گانه و اساسنامه‌های اجرایی خود، با تاکید بر مولفه‌ هایی مانند« شاه پرستی» و«میهن ‌دوستی»، برنامه‌ های خود را دنبال می‌کرد. این پژوهش که با روش توصیفی-تحلیلی تنظیم شده،زمینه های فعالیت، نقش و میزان موفقیت این سازمان را در نهادینه ‌سازی ملی‌گرایی، واکاوی کرده است. نتیجه آن‌که سازمان پرورش افکار در کنار ترویج ملی‌گرایی، باز نمودهای دیگری مانند عشق به مفاخر تاریخی، معرفی نژادگرایانه ایران آریایی به جهانیان و توسعه‌ی وحدت ملی و زبانی را نیز در دستور کار قرارداده و برنامه‌ های خود را از این راه، پیش برده ‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آبراهامیان،یرواند،(1378)ایران بین دوانقلاب،چاپ دوم،ترجمه :کاظم فیروزمند،تهران،نشرمرکز.
آشوری،داریوش،(1382)،دانشنامه سیاسی،چاپ نهم،تهران،مروارید..
بصیرت منش،حمید،(1378)،علما ورژیم رضاشاه،نوبت دوم،تهران،چاپ ونشرعروج..
بیگدلو،رضا،(1397)،جریان های فرهنگی ایران معاصر،نوبت دوم ،تهران،سازمان انتشارات وفرهنگ واندیشه اسلامی.
پالمر،رابرت روز ول،(1384)،تاریخ جهان نو،جلد 1و2،ترجمه ابوالقاسم طاهری،تهران،امیر کبیر.
خلج،منصور،(1381)،نمایشنامه نویسان ایران،تهران، نشر اختران.
داربی شر،یان،(1369)،تحولات سیاسی درآلمان غربی،نوبت اول،ترجمه: حسن پستا،تهران،سازمان انتشارات وآموزش انقلاب اسلامی.
دلفانی،محمود،(1375)،فرهنگ ستیزی دردوره رضاشاه،نوبت اول،تهران،انتشارات سازمان اسناد ملی ایران.
ساتن، ال.پی. الول(بیتا) ،رضاشاه کبیر،ترجمه عبدالعظیم حیدری، تهران،تابش.
شایگان،داریوش،(1386)،آسیادربرابر غرب،نوبت اول،تهران،امیرکبیر.
علم،اسدالله،(1371)،گفتگوی من وشاه،جلد اول ،نوبت سوم ،زیرنظر عبدالرضا هوشنگ مهدوی،تهران،طرح نو.
علوی،بزرگ،(1377)،خاطرات بزرگ علوی،نوبت اول،به کوشش: حمید احمدی،تهران،دنیای کتاب.
فردوست،حسین،(1371)،ظهور وسقوط پهلوی،ج دوم،نوبت چهارم،تهران،انتشارات اطلاعات.
فروغی،محمد علی،(1354)،پیام من به فرهنگستان،جلد سوم،تهران،پیام.
فرهودی،حسین(1319)،فروغ زندگی برای پرورش افکارسالمندان ودانش آموزان،تهران،بینا.
فوکویاما،فرانسیس،(1398)، هویت،نوبت اول،ترجمه: هانیه رجبی ،مهدی موسوی ،تهران،پارسه.
گذشته چراغ راه آینده،(1377)،نوبت هشتم ،تهران،انتشارات جامی وققنوس.
مجموعه آیین نامه وسخنرانی های سازمان پرورش افکار(1317)،تهران،انتشارات سازمان پرورش افکار.
مجموعه سخنرانی های سازمان پرورش افکار،(1318)،تهران،انتشارات سازمان پرورش افکار.
مختاری اصفهانی،رضا،(1388)،تاریخ تحولات اجتماعی رادیو درایران،نوبت دوم،تهران،نگاه معاصر.
ملک شعرای بهار،محمدتقی،(1357)،تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران،نوبت اول،تهران،شرکت سهامی کتاب های جیبی.
مهرین،مهرداد،(1353)زندگی وافکار آدلف هیتلر،نوبت دوم،تهران،انتشارات مانی.
میلانی،عباس،(1392)،نگاهی به شاه،نوبت اول ،کانادا،نشرپرستین سیرکل.
وحدت،فرزین،(1393)،رویارویی فکری ایرانیان با مدرنیته،ترجمه مهدی حقیقت خواه،تهران،ققنوس.
ولچ،دیوید،(1369)،تبلیغات وسینمای آلمان نازی،نوبت اول،ترجمه: حسن افشار،تهران،نشر مرکز.
هدایت ،صادق، (1343)، سگ ولگرد-میهن پرست،نوبت هفتم ،تهران ،امیرکبیر.
همایون کاتوزیان،محمدعلی(1373)،اقتصادسیاسی ایران،نوبت اول،ترجمه محمدرضا نفیسی وکامبیز عزیزی،تهران،نشر مرکز،.
..................................،(1387) ،تضاد دولت وملت ونظریه تاریخ وسیاست درایران،نوبت پنجم،ترجمه: علیرضا طیب،تهران،نشرنی.
....................،(1372)،هدایت از افسانه تا واقعیت،نوبت اول،ترجمه فیروزه مهاجر،تهران،طرح نو.
.....................،1389،دولت وجامعه درایران،نوبت اول،ترجمه حسن افشار،تهران، نشر مرکز.
هود،استیوارت،(1381)،فاشیسم ونازیسم،ترجمه سید اسدالله بنوی چامشی،تهران،شیرازه
هیت،کیت،(1382)،زنان برصلیب شکسته،نوبت اول،ترجمه:رمضان علی روح الهی،تهران،انتشارات روشنفکران ومطالعات زنان.
یارشاطر،احسان،(1384)،تاریخ روابط ایران وآلمان،نوبت اول،ترجمه: پیمان متین،تهران، امیرکبیر.
مقالات
آموزش وپرورش،(1317)«اساسنامه سازمان پرورش افکار»ش:10،تهران،ص71.
ابراهیمی،مرتضی،سهیلا ترابی فارسانی،(1395)«نقش بلدیه در دوره پهلوی »مجله پژوهش های تاریخی ایران واسلام،ش:19،سیستان وبلوجستان،صص3-20
احمدی،حمید،حبیب فاضلی،(1386)،«ناسیونالیسم مشکله هویت ودولت ملی درتئوری های اجتماعی»فصلنامه سیاست، شماره :40، تهران ،صص21-40
اکبری،محمد علی،(1391)«پروژه ملت سازی عصر پهلوی درمتون آموزش تاریخ»تاریخ ایران،ش :75،تهران،صص58-34
بیرجندی علیزاده ،زهرا،سمیه حمیدی،(1400)«واکاوی سیر تطور بدن نمادین سلطان درمقام پادشاهی ایران»مجله پژوهش های تاریخی ایران واسلام،شماره :28، سیستان وبلوچستان، صص230-207.
پور آیین،فواد،(1394)«دوره رضاشاه ومدرنیزاسیون ایران ضدیت با مظاهر فرهنگ اسلامی-ایرانی»تاریخ نامه خوارزمی،سال سوم ،ش: 9،تهران، صص3-24.
حجازی،محمد،(1318)«زن درمغرب زمین»اطلاعات،ش:یکم، تهران،صص28-26.
دادبخش،مسعود،حسین مفتخری(1399)«فعالیت های آموزشی زرتشتیان دردوره رضاشاه»،مجله پژوهش های تاریخی ایران واسلام،ش:25،سیستان وبلوچستان ،صص106-81
سلماسی زاده ،محمد،عباس قدیمی قیداری زاده،رضا دهقانی وبیژن پروان،(1398)«وزارت تبلیغات آلمان وسازمان پرورش افکار»تاریخ نامه ایران واسلام،ش:18،تبریز،صص88-57.
شکور قهاری،معصومه،محمد علی اکبری،(1393)«وجوه کانون ایرانیت درمتون درسی عصر پهلوی اول درکتب درسی تاریخ ،جغرافیا،ادبیات»مطالعات تاریخ فرهنگی،سال پنجم،ش: 19،تهران،صص92-66
طرفداری،علی محمد،(1389)«ملی گرایی،سره نویسی وشکل گیری فرهنگستان زبان فارسی دردوره پهلوی اول»گنجینه اسناد،ش:77،تهران،صص73-55.
عالم،عبدالرحمان،(1385)«نظریه وعمل فاشیسم»مجله حقوق وعلوم سیاسی،ش:71،تهران،صص162-113.
علی زاده،محمد علی(1389)«تبارشناسی مبانی هویت ملی درتاریخ نگاری ملی گرایانه دوران قاجاریه ومشروطه»فصلنامه مطالعات سیاسی،ش:7،تهران،صص171-161.
علی زاده بیرجندی،زهرا،سمیه حمیدی(1400)«واکاوی سیر تطور بدن نمادین سلطان درنظام پادشاهی ایران»مجله پژوهش های تاریخی ایران واسلام،ش: 28 ،سیستان،صص230-207.
محیط طباطبایی،محمد(1348)«فرهنگ وزبان فارسی»وحید،ش:64،تهران،صص267-271.
محمودی،سید علی(1394)«ناسیونالیسم درکشاکش سازش کاری وتناقض تحلیلی رابطه ناسیونالیسم واسلام در آرای علی شریعتی»مجله جامعه شناسی ایران،دوره 16،ش:3،تهران،صص177-143.
نفیسی،سعید،(1313)،«تاریخ دوهزاردویست ساله»،اطلاعات،ش:2378،ص2
نجفی فقیه حقانی،موسی(1379)«مقدمات فکری وسیاسی پیدایش دوران پهلوی ودین ودولت وتجدد»تاریخ معاصر ایران،ش:15-16،صص196-181.
هنگامه،ا(1320)«سازمان پرورش افکار»روزنامه اطلاعات،ش:4312،ص1.
اسناد
آیین نامه اداره کل انتشارات وتبلیغات،سند شماره،29001/ 297،مرکز اسناد ملی ایران،1319
اساسنامه سازمان پرورش افکار،سند شماره،29001/297،مرکز اسناد ملی ایران،1317
اساسنامه سازمان پرورش افکار،سند شماره،698/ 248،مرکز اسناد ملی ایران،1317
بودجه پرورش افکار،سند شماره،59705/290،مرکز اسناد ملی ایران،1317
درخواست اصلاح کتاب های ابتدایی،سند شماره،17872/297،مرکز اسناد ملی ایران،1318
مصوبه کمیسیون بهداشت واخلاق اجتماعی،سند شماره،2427/ 297،مرکز اسناد ملی ایران،1317